Τις τελευταίες ώρες ολόκληρος ο πλανήτης παρακολουθεί άφωνος όσα συμβαίνουν στην Ουκρανία. Καθώς κλιμακώνονται τα επεισόδια από την εισβολή της Ρωσίας στη χώρα, αυξάνεται η ανησυχία για την κατάσταση. Εκφράζονται φόβοι ότι εκατοντάδες Ουκρανοί έχουν χάσει τη ζωή τους, ο Μπόρις Τζόνσον μίλησε για ένα « παλιρροιακό κύμα βίας » και ο Πούτιν προειδοποίησε τους ηγέτες άλλων χωρών ότι «θα αντιμετωπίσουν τις μεγαλύτερες συνέπειες στην ιστορία» εάν εμπλακούν.
Τα τηλεοπτικά κανάλια και οι ενημερωτικοί ραδιοφωνικοί σταθμοί έχουν αλλάξει το πρόγραμμά τους και μεταδίδουν σε συνεχή ροή πληροφορίες από όσα συμβαίνουν στην Ουκρανία. Από τις συσκευές ακούγονται αναλύσεις -κάποιοι συγκρίνουν τον Πούτιν με τον Ερντογάν και συζητούν το ενδεχόμενο να υπάρξει αντίστοιχη εισβολή της Τουρκίας στην Ελλάδα ή την Κύπρο. Μέσα μας, το συναίσθημα του φόβου παλεύει με αυτό της ανικανότητας να αντιδράσουμε κι αυτό δρα σημαντικά στην ψυχολογία μας. Φανταστείτε τώρα τι συνέπειες μπορεί να έχει αυτό για την ψυχολογία των παιδιών, όταν ακούνε λέξεις όπως «βομβαρδισμός», «εισβολή» και «Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος».
«Τα παιδιά είναι σαν σφουγγάρια. απορροφούν τα πάντα», εξηγεί η βραβευμένη Αμερικανίδα ψυχοθεραπεύτρια Τάνια Τέιλορ. Είτε αναφέρεται στις ειδήσεις, είτε σε μια συζήτηση που κάνουμε με την ταμεία του σούπερ μάρκετ ή με μια άλλη μαμά στην παιδική χαρά, έχουν πρόσβαση σε περισσότερη πληροφορία από όση μπορούν να διαχειριστούν». Κι αυτό μπορεί να είναι τρομαχτικό -ιδιαίτερα όταν έρχονται αντιμέτωποι με καταστάσεις όπου, για παράδειγμα, ένας συμμαθητής τους στο νηπιαγωγείο εξηγεί σε όλους ότι “ξεκίνησε ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος και θα πεθάνουμε όλοι».
Επιπλέον, είναι πολύ πιθανό ακόμη και τα πολύ μικρά παιδιά να έχουν μεγαλύτερη επίγνωση του τι είναι πόλεμος από ό,τι συνειδητοποιούν οι γονείς -κυρίως εάν έχουν εκτεθεί σε εικόνες από ενήλικες ή μεγαλύτερα αδέρφια που παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια που έχουν να κάνουν με πόλεμο. Έτσι, λέξεις όπως «βομβαρδισμός» και «εισβολή» μπορεί να μην τους είναι τόσο άγνωστες όσο θα υποθέταμε.
Γι' αυτό, είναι χρήσιμο να ελέγχουμε τι πληροφορίες φτάνουν στα αυτιά τους, αλά και πώς να τους εξηγήσουμε ήρεμα και με νηφαλιότητα τι συμβαίνει.
Πώς να προσεγγίσετε το θέμα
Σύμφωνα με την ειδικό, το πιο σημαντικό πριν μιλήσετε στα παιδιά είναι να σκεφτείτε πρώτα πώς αισθάνεστε εσείς οι ίδιοι για την κατάσταση. «Πρώτα απ' όλα, λάβετε υπόψη τη δική σας νοοτροπία και ψυχική κατάσταση σε σχέση με ό,τι συμβαίνει και σκεφτείτε πόσες πληροφορίες θα θέλατε να δώσετε στο παιδί σας. Αν εσείς αισθάνεστε ιδιαίτερα ανήσυχοι για όλα αυτά, είναι σκόπιμο να περιμένετε μέχρι μια στιγμή που θα νιώθετε λιγότερο ανήσυχοι για να μιλήσετε στο παιδί ή να ζητήσετε από έναν άλλο σημαντικό ενήλικα στη ζωή του παιδιού σας, όπως ο άλλος γονιός, ένας δάσκαλος ή ένας παππούς να μιλήσει εκείνος».
Δοκιμάστε να ξεκινήσετε τη συζήτηση από μια κάπως γενική ερώτηση, όπως «μάθατε για τον πόλεμο στο σχολείο;» και στη συνέχεια δώστε του την ευκαιρία να εκφράσει τις σκέψεις του. Στην ουσία, του δίνετε τη δυνατότητα να μιλήσει για κάτι για το οποίο πιθανότατα πίστευε ότι δεν μπορεί να μιλήσει. «Αν το παιδί δεν ενδιαφέρεται για το θέμα, δεν χρειάζεται να πιέσετε να γίνει τη συζήτηση. Ακόμα κι έτσι όμως, θα γνωρίζει ότι είστε ανοιχτοί για μια τέτοια κουβέντα και ίσως επανέλθει εάν ακούσει κάτι που το τρομάξει ή του δημιουργήσει απορίες. Είναι πάντα καλή ιδέα να ενημερώνετε τα παιδιά ότι, αν έχουν οποιεσδήποτε ερωτήσεις, μπορούν να σας ρωτήσουν».
Πώς θα εξηγήσετε την κατάσταση χωρίς να τρομάξετε το παιδί
Όσο και αν δεν θέλουμε να “νομιμοποιήσουμε» τον πόλεμο, είναι χρήσιμο να εξηγήσουμε ότι πρόκειται για κάτι που συμβαίνει σε διάφορα σημεία σε όλο τον κόσμο και σε όλη την ανθρώπινη ιστορία. Αυτή η γνώση, μπορεί να καθησυχάσει το παιδί που θα συνειδητοποιήσει ότι έχουν γίνει κι άλλοι πόλεμοι χωρίς να επηρεαστεί η ζωή του. «Μιλήστε του με γλώσσα που μπορεί να αντιληφθεί ανάλογα με την ηλικία του και αφήστε εκείνο να οδηγεί τη συζήτηση με τις ερωτήσεις του”, εξηγεί η ειδικός.
«Η ανάληψη δράσης, όπως η επαφή με μια φιλανθρωπική οργάνωση που μπορεί να δεχτεί προσφορές, όπως ρούχα, ίναι ένας πολύ καλός τρόπος για να δείξετε στο παιδί σας ότι αν και αυτό συμβαίνει μακριά, υπάρχουν ακόμα μικρές ενέργειες που μπορούμε να κάνουμε για να υποστηρίξουμε όσους πλήττονται”.
Η Τέιλορ προτείνει επίσης την τεχνική της «ενεργητικής ακρόασης», την οποία μπορείτε να χρησιμοποιήσετε εάν το παιδί σας ενδιαφέρεται και θέλει να μάθει περισσότερα. «Αφιερώστε την πλήρη προσοχή στο παιδί σας κατά τη διάρκεια όλης της συνομιλίας, ακούστε τι θέλει να μάθει και μην δίνετε περισσότερες πληροφορίες από αυτές που ζητάει. Αντισταθείτε στην παρόρμηση να μοιραστείτε πολλές πληροφορίες -στη συγκεκριμένη κατάσταση αυτό δεν είναι απαραίτητα χρήσιμο». Και αν δεν έχετε απαντήσεις σε όλες τις ερωτήσεις τους, μην φοβάστε να πείτε ότι δεν ξέρετε.
Τι να πείτε στα παιδιά ανάλογα με την ηλικία τους
Δεν υπάρχει μια συγκεκριμένη προσέγγιση για τέτοια θέματα, καθώς κάθε παιδί είναι διαφορετικό, αλλά είναι σημαντικό το θέμα να αντιμετωπίζεται με ευαισθησία και κατανόηση του τι πρέπει να γνωρίζουν τα παιδιά ανάλογα με την ηλικία τους. Ωστόσο, τα παιδιά όλων των ηλικιών αισθάνονται μεγαλύτερη ανησυχία όταν πιστεύουν ότι κανείς δεν είναι πρόθυμος να μιλήσει για πράγματα που τα ανησυχούν – κάτι που αυξάνει την ανησυχία τους.
Παιδιά ηλικίας κάτω των επτά ετών: Κατά κανόνα, αυτή η ηλικιακή ομάδα δεν μπορεί να αντιληφθεί τι συμβαίνει. Εάν όμως ακούσουν μια συζήτηση των “μεγάλων” ή δουν τις ειδήσεις και κάνουν ερωτήσεις, είναι σημαντικό να τα βεβαιώσουμε ότι είναι ασφαλή και ότι αυτό που συμβαίνει δεν είναι στη χώρα μας – μπορούμε να τους δείξουμε την απόσταση σε ένα χάρτη. «Τα παιδιά αυτής της ηλικίας δεν χρειάζεται να επιβαρύνονται με νέα που δεν μπορούν να καταλάβουν, οπότε αν δεν τα αναφέρουν, μην τα αναφέρετε”, προτείνει η ειδικός.
Ένας καλός τρόπος να προσεγγίσουμε το θέμα είναι κάποιο παιδικό βιβλίο που μιλάει για το φόβο και την ανησυχία.
Παιδιά μεταξύ οκτώ και δώδεκα ετών
Σ' αυτή την ηλικία τα παιδιά έχουν μεγαλύτερη επίγνωση του κόσμου γύρω τους. Eχουν μάθει για τον πόλεμο και τις συγκρούσεις στα μαθήματα ιστορίας στο σχολείο, και έτσι έχουν κάποιες προκατασκευασμένες ιδέες για το τι πρόκειται. Στη συζήτηση μαζί τους προσπαθήστε να κρατήσετε μια θετική στάση, μην εστιάσετε στο φόβο και την ανησυχία αλλά στο τι μπορείτε να κάνετε για να τα βοηθήσετε να βρουν λύσεις στις ανησυχίες τους. Τέλος, προσέξτε πολύ πώς μιλάτε σε άλλους ενήλικες για την κατάσταση στην Ουκρανία όταν είναι μπροστά τα παιδιά γιατί το πιο πιθανό είναι να μιμηθούν τη στάση που κρατάτε, με αντίστοιχο αντίκτυπο στην ψυχολογία του.
Έφηβοι (12 και άνω)
Ξεκινήστε την κουβέντα μαθαίνοντας τι γνωρίζουν ήδη και καθησυχάστε τους αν ανησυχούν. Πείτε τους ότι μπορούν να σας μιλήσουν για ό,τι τα απασχολεί. Εξηγήστε τους πως ό,τι βλέπουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν θα είναι πάντα όλα ακριβή και κατευθύνετέ τα προς αξιόπιστες πηγές ειδήσεων στο διαδίκτυο. Ένας έφηβος έχει την ικανότητα να κατανοήσει ποιο είναι το πρόβλημα μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, να εξετάσει την ιστορία των πολέμων στην Ευρώπη και να συζητήσει μαζί μας γιατί γίνονται πόλεμοι. Δώστε τους την ευκαιρία να μοιραστούν την άποψή τους αλλά και να διερευνήσουν τι συμβαίνει και γιατί – αυτό βοηθάει στο να αμβλυνθεί η ανησυχία τους. Επιπλέον, συζητώντας μαζί μας χτίζουν την εμπιστοσύνη και την αυτοπεποίθησή τους και μαθαίνουν πόσο σημαντικό είναι υποστηρίζουμε ο ένας τον άλλον.
