Κάποια παιδιά στη δύσκολη περίοδο της εφηβείας αντιμετωπίζουν, συχνά, έντονες και επώδυνες συναισθηματικές καταστάσεις. Ενώ μερικοί νέοι μπορούν να διαχειριστούν αυτά τα συναισθήματα, άλλοι αντιδρούν διαφορετικά στα προβλήματα που έχουν διότι δεν έχουν διδαχθεί τρόπους αποτελεσματικής διαχείρισης των συναισθημάτων τους. Αδυνατούν, δηλαδή, να βρουν τις κατάλληλες λέξεις ενώ η κλιμάκωση των συναισθημάτων παρεμποδίζει την καθαρή σκέψη. Μερικά παιδιά στην εφηβεία απελευθερώνουν αυτά τα συναισθήματα χαράζοντας / προκαλώντας εγκαύματα σε σημεία στο σώμα τους ή βλάπτοντας τον εαυτό τους με κάποιον άλλον τρόπο. Ο αυτοτραυματισμός προσφέρει άμεση ανακούφιση, αποτελεί, ωστόσο, μια βραχυπρόθεσμη «λύση» με σοβαρές συνέπειες.

Άτομα νεαρής ηλικίας διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους με διαφορετικούς τρόπους. Τα δάκρυα, ο θυμός, η κατάθλιψη και η απομόνωση είναι λίγοι από τους τρόπους με τους οποίους οι έφηβοι ανταποκρίνονται – με επακόλουθη αίσθηση ανακούφισης – στα συναισθήματα που τους κατακλύζουν.

Ο αυτοτραυματισμός αν και δεν αποτελεί νέο φαινόμενο γίνεται όλο και πιο σύνηθες. Σε μια σχετική έρευνα φαίνεται πως περίπου το 13% από τους εφήβους που ερωτήθηκαν παρουσιάζει συμπεριφορές αυτοτραυματισμού. Είναι δύσκολο να καθοριστεί ο ακριβής αριθμός των νέων ανθρώπων που φτάνουν σε σημείο αυτοτραυματισμού διότι οι πράξεις αυτές γίνονται συνήθως στα κρυφά.

Η συχνότητα περιστατικών αυτοτραυματισμού μεγαλώνει συνέχεια. Σε αρχικό επίπεδο, η βαθύτερη κατανόηση του θέματος είναι ουσιαστική και αναγκαία για να βοηθήσετε τον εαυτό σας ή κάποιο αγαπημένο σας πρόσωπο. Υπάρχει θεραπεία αλλά όπως και σε άλλες περιπτώσεις ψυχικών και σωματικών παθήσεων, η έγκαιρη διάγνωση είναι το κλειδί για επιτυχή αποτελέσματα.

Ο αυτοτραυματισμός (αυτοτιμωρία) αφορά στη σκόπιμη ενέργεια του ατόμου να βλάψει τον εαυτό του σωματικά και ψυχικά. Το παιδί μπορεί να χαράξει το δέρμα του με ξυριστικές λεπίδες ή κομμάτια από γυαλί, να προκαλέσει έγκαυμα ή να χτυπήσει κάποιο μέρος του σώματος, να ξύσει και να πειράξει παλιές πληγές ή να μην αφήσει νέες να επουλωθούν, να τραβήξει τα μαλλιά του και να εισχωρήσει αντικείμενα στο σώμα του. Το κόψιμο ή χαράκωμα είναι η πιο τυπική μορφή αυτοτραυματισμού μεταξύ παιδιών εφηβικής ηλικίας.

Με μια ευρεία έννοια, συμπεριφορές όπως, κάπνισμα, κατανάλωση αλκοόλ, εξάρτηση στα ναρκωτικά, πολυφαγία και παραμονή σε μια σχέση με σωματική ή συναισθηματική κακοποίηση, είναι, επίσης, εκφάνσεις αυτοτραυματισμού.

Οι πράξεις αυτοτραυματισμού δεν αποτελούν ένδειξη πως τα άτομα αυτά επιθυμούν να αυτοκτονήσουν. Συνήθως, δεν στοχεύουν να δώσουν τέλος σε κάθε συναίσθημα, αλλά προσπαθούν να αισθανθούν καλύτερα.

Γιατί κάποια άτομα αυτοτραυματίζονται;

Οι ειδήμονες περιγράφουν τον σκόπιμο αυτοτραυματισμό σαν αναποτελεσματική επίλυση προβλημάτων. Τα άτομα που βλάπτουν τον εαυτό τους, συχνά, αναζητούν ανακούφιση από ψυχολογικούς πόνους, αβάσταχτη πίεση, μοναξιά, κατάθλιψη, θυμό ή αντίθετα ψάχνουν τρόπους για να αισθανθούν κάτι, να βγουν από το συναισθηματικό τους μούδιασμα. Κάποιοι άνθρωποι αυτοτραυματίζονται για να βιώσουν πιο έντονα συναισθήματα ενώ άλλοι για να τιμωρήσουν τον εαυτό τους όταν αισθάνονται άσχημα. Δεν μπορούν ή δεν έχουν μάθει πώς να εκφράζουν αποτελεσματικά τα συναισθήματά τους.

Οι πράξεις αυτοτραυματισμού, συνήθως, ξεκινούν στην έναρξη ή στη διάρκεια της εφηβείας. Μπορεί να διαρκέσουν μέχρι και 10 χρόνια, όμως, αν δεν υπάρξει θεραπεία μπορεί να διαρκέσουν περισσότερο. Τα επεισόδια αυτοτραυματισμού συνήθως ξεκινούν με ένα ερέθισμα που θέτει σε ενέργεια την ανταπόκριση του ατόμου. Καταστάσεις όπως απόρριψη ή συναισθηματικός πόνος μπορεί να θέσουν σε λειτουργία ένα επεισόδιο αυτοτραυματισμού.

Οι τρόποι αυτοτραυματισμού με ξυραφάκια και ανάλογα κοψίματα είναι πλέον διαδεδομένη συνήθεια μεταξύ των εφήβων, με σχετικές ιστοσελίδες στο internet αλλά και ομάδες μέσα στις σχολικές κοινότητες.

Δεν υπάρχουν συγκεκριμένα μοτίβα συμπεριφοράς ή στοιχεία προσωπικότητας που να χαρακτηρίζουν ένα άτομο που αυτοτραυματίζεται. Σύμφωνα με έρευνες, πολλά από τα άτομα αυτά είναι ανώτερης ή μεσοαστικής τάξης, με μέση έως υψηλή νοημοσύνη και χαμηλή αυτοπεποίθηση. Μερικά άτομα ενδέχεται να παρουσιάζουν ιστορικό διατροφικών διαταραχών ενώ τα μισά από αυτά αναφέρουν περιστατικά σωματικής ή σεξουαλικής κακοποίησης στην παιδική τους ηλικία. Όλα, σχεδόν, τα άτομα που πήραν μέρος στις έρευνες αναφέρουν πως τους αποθάρρυναν να εκφράζουν συναισθήματα, ειδικά θυμό και λύπη.

Οι άνθρωποι που αυτοτραυματίζονται, συχνά, αναφέρουν πως μέσω της σωματικής βλάβης που επιφέρουν στον εαυτό τους, ανακουφίζονται από συναισθήματα που τους κατακλύζουν. Αισθάνονται πόνο εξωτερικά, στο σώμα τους και όχι εσωτερικά.

Τα προειδοποιητικά σημάδια

Οι άνθρωποι που καταφεύγουν στον αυτοτραυματισμό, προσπαθούν αρκετά να κρύψουν τη συμπεριφορά τους. Ωστόσο, υπάρχουν κάποια προειδοποιητικά σημάδια, όπως:

- Ανεξήγητοι και συχνοί τραυματισμοί, όπως κοψίματα και εγκαύματα.

- Μακριά παντελόνια και μακρυμάνικες μπλούζες ακόμη και σε πολύ ζεστό καιρό.

- Χαμηλή αυτοεκτίμηση.

- Προβλήματα στη διαχείριση των συναισθημάτων.

- Προβλήματα στις σχέσεις.

Τι μπορείτε να κάνετε;

Είναι σημαντικό να μιλήσετε σε κάποιον που εμπιστεύεστε - φίλο, μέλος της οικογένειας, δασκάλα, σχολικό σύμβουλο – αν βλάπτετε τον εαυτό σας με οποιονδήποτε τρόπο. Ο ιατρός σας μπορεί να σας προτείνει έναν θεραπευτή ή ψυχολόγο. Ενδέχεται, επίσης, να υπάρχει κάποια ομάδα υποστήριξης στην περιοχή σας.

Αν ανησυχείτε για έναν φίλο ή μέλος της οικογένειας, μπορείτε να ρωτήσετε. Η συζήτηση του θέματος δεν θα προκαλέσει ένα επεισόδιο αυτοτραυματισμού. Πριν υποβάλλετε ερωτήσεις, καλό είναι να έχετε κάνει μια προσωπική έρευνα για το θέμα. Είναι δύσκολο για εσάς να μάθετε πως ένα αγαπημένο σας πρόσωπο βλάπτει σκόπιμα τον εαυτό του. Είναι λογικό να αισθανθείτε σοκ μόλις το ανακαλύψετε. Να προσφέρετε στήριξη χωρίς κριτική και σχόλια που δεν βοηθούν σε ανάλογες καταστάσεις. Προσπαθήστε να μην κατηγορήσετε κάποιον και να μην αντιδράσετε λες και είναι αδύνατον για εσάς να καταλάβετε τη συμπεριφορά του. Ο δρόμος προς μια υγιή ψυχική κατάσταση μπορεί να είναι μεγάλος και δύσκολος. Οι ρεαλιστικές προσδοκίες και από τα δύο πλευρές βοηθούν εσάς και το αγαπημένο σας πρόσωπο να διαχειριστείτε την αργή διαδικασία βελτίωσης.

Πώς μπορεί να βοηθήσει ένας ειδικός

Η θεραπεία από έναν ειδήμονα σε ζητήματα ψυχικής υγείας είναι προτεινόμενη. Ένας ειδικός μπορεί να βοηθήσει τους εφήβους να αναζητήσουν εναλλακτικές λύσεις και να αντικαταστήσουν τις πράξεις αυτοτραυματισμού με λιγότερο επιβλαβείς στρατηγικές εκτόνωσης και συναισθηματικής έκφρασης. Η συμπεριφορική θεραπεία μπορεί να βοηθήσει το παιδί σας να ξεπεράσει παλιές συνήθειες και να διατηρήσει τις αλλαγές στη συμπεριφορά του.

Οι ειδικοί συμβουλεύουν πως μια πρώιμη αγωγή είναι σημαντική. Μερικοί έφηβοι σταματούν να αυτοτραυματίζονται όταν ανακαλύψει κάποιος τη συμπεριφορά τους. Για άλλα παιδιά, η παρουσία της οικογένειας και των φίλων που προσφέρουν αγάπη και φροντίδα αλλά και των δασκάλων και των ιατρών, μπορεί να μειώσει την ανάγκη τους για κάποια μορφή αυτοτραυματισμού. Η αξιολόγηση για την κατάθλιψη και τις αγχώδεις διαταραχές ενδέχεται να αποκαλύψει βαθύτερα θέματα που χρήζουν αγωγής.

Με τη συνεργασία του κέντρου ειδικών θεραπειών Λόγος και Επικοινωνία, www.logosepikinonia.gr