Είναι σύνηθες, και σε ανησυχητικά μάλιστα επίπεδα, να βλέπουμε παιδιά (και εφήβους) επιρρεπή σε εκνευρισμούς και οργισμένα ξεσπάσματα ή με τάσεις κατάθλιψης και απάθειας. Συνήθως, τα παιδιά με χρόνιο εκνευρισμό βρίσκονται σε κατάσταση υψηλής διέγερσης πέρα του τυπικού. Μπορεί να φαίνονται τεταμένα και κουρασμένα (εκνευρισμός μαζί με εξουθένωση). Τα παιδιά αυτά πιθανώς δυσκολεύονται να ανταπεξέλθουν στις σχολικές και κοινωνικές τους υποχρεώσεις, καθώς τα υψηλά επίπεδα διέγερσης επηρεάζουν τη μνήμη και τις ικανότητες συσχέτισης. Το παιδί με τα παραπάνω συμπτώματα είναι πιθανόν να διαγνωστεί με βαριά κατάθλιψη, διπολική διαταραχή ή ΔΕΠΥ και να λάβει την ανάλογη αγωγή με θεραπευτικές συνεδρίες και φάρμακα. Συχνά, όμως, και ειδικά στη σημερινή εποχή, αυτές οι θεραπείες δεν είναι και αποτελεσματικές. Η ασταθής κατάσταση του παιδιού συνεχίζεται ή επιδεινώνεται.
Τι συμβαίνει;
Γονείς και θεραπευτές προσεγγίζουν το θέμα με λάθος τρόπο. Προσπαθούν να αντιμετωπίσουν μια φαινομενικά ψυχική διαταραχή, αλλά δεν αποκλείουν πρώτα τον πιο κοινό παράγοντα στο περιβάλλον του παιδιού, δηλαδή την καθημερινή χρήση ηλεκτρονικών μέσων που θα μπορούσε να προκαλέσει παρόμοια συμπτώματα. Αν και υπάρχει μια αξιόπιστη διάγνωση, η επιτυχημένη διαχείριση του παιδιού με απορρύθμιση διάθεσης και συμπεριφοράς καλό είναι να ξεκινάει με τη μεθοδική μείωση στη χρήση των ηλεκτρονικών μέσων για αρκετές εβδομάδες. Αυτό θα βοηθήσει το νευρικό σύστημα του παιδιού να λειτουργήσει και πάλι σε τυπικά επίπεδα. Η παραπάνω παρέμβαση, αν γίνει σωστά, έχει σαν αποτέλεσμα τον βαθύ ύπνο, μια πιο ευχάριστη διάθεση, τη βελτίωση της προσοχής και της οργάνωσης αλλά και την αύξηση της σωματικής δραστηριότητας. Βελτιώνεται η ικανότητα του παιδιού να διαχειρίζεται το στρες, έτσι τα ξεσπάσματά του είναι λιγότερα και όχι τόσο έντονα. Το παιδί σιγά σιγά περνάει όμορφα και διασκεδάζει με πράγματα που το ευχαριστούσαν στο παρελθόν, έρχεται πιο κοντά στη φύση και ξεκινάει πάλι να ασχολείται με το δημιουργικό και φανταστικό παιχνίδι. Σε εφήβους και ενήλικα άτομα νεαρής ηλικίας, παρατηρείται μια αυτοκατευθυνόμενη συμπεριφορά σε πλήρη αναντιστοιχία με την απάθεια και την απόγνωση. Παράλληλα, ο περιορισμός στη χρήση ηλεκτρονικών μέσων μειώνει ή εξαλείφει την ανάγκη για φαρμακευτική αγωγή καθιστώντας άλλες θεραπευτικές μεθόδους πιο αποτελεσματικές. Ο καλός ύπνος, η άσκηση και η επαφή με άλλα άτομα (από κοντά και όχι διαδικτυακά) εντείνουν το θετικό αποτέλεσμα της μη χρήσης των ηλεκτρονικών μέσων. Αφού περάσει η περίοδος αυτή, αφού η εγκεφαλική λειτουργία έχει επανέλθει σε τυπικά επίπεδα, τότε ο γονιός μπορεί να αποφασίσει ποιες συσκευές θα χρησιμοποιεί το παιδί του και για πόση ώρα, σε σημείο ανοχής και χωρίς να εμφανιστούν πάλι συμπτώματα. Ίσως, ο περιορισμός στη χρήση να μην λύνει τα πάντα αλλά είναι συνήθως ένα καλό βήμα αν δεν υπάρχει πρόοδος με τη θεραπευτική προσέγγιση που ακολουθείται.
Ο εγκέφαλος των παιδιών είναι πιο ευάλωτος στη χρήση των ηλεκτρονικών μέσων. Περισσότερο από όσο νομίζουμε. Δεν χρειάζεται υπερβολική διέγερση από ηλεκτρονικά μέσα για να προκύψει μια δυσλειτουργία σε έναν παιδικό εγκέφαλο που ακόμη αναπτύσσεται. Επίσης, πολλοί γονείς εσφαλμένα πιστεύουν ότι η διαδραστική ηλεκτρονική επαφή όπως το internet και η χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης, τα γραπτά μηνύματα, τα emails και το παιχνίδι δεν είναι επιβλαβή, ειδικά αν τα συγκρίνουμε με την παθητική παρακολούθηση της τηλεόρασης. Ωστόσο, είναι πιο πιθανόν να προκύψει θέμα στον ύπνο, τη διάθεση και τις γνωστικές λειτουργίες του παιδιού μέσα από τη διαδραστική χρήση των ηλεκτρονικών μέσων. Η διαδραστική χρήση προκαλεί υπερδιέγερση και παθολογική ανάγκη για ενασχόληση με αυτά τα μέσα.
Σας δίνουμε έξι σωματικούς μηχανισμούς που εξηγούν γιατί τα ηλεκτρονικά μέσα απορρυθμίζουν τη συμπεριφορά του παιδιού:
Διαταράσσεται ο ύπνος και αποσυγχρονίζεται το βιολογικό ρολόι
Το φως από την οθόνη μιας ηλεκτρονικής συσκευής μιμείται το φως της ημέρας και καταστέλλει την έκκριση της μελατονίνης που διεγείρεται από το σκοτάδι. Αρκούν μερικά λεπτά χρήσης ηλεκτρονικών μέσων για να κατασταλεί η έκκριση μελατονίνης για αρκετές ώρες και να απορρυθμίσει το βιολογικό μας ρολόι. Μόλις γίνει αυτό, μπορεί να προκύψουν επιπρόσθετες και επιβλαβείς για τον οργανισμό αντιδράσεις, όπως ορμονικές ανισορροπίες και εγκεφαλικές φλεγμονές. Επίσης, το υψηλό επίπεδο διέγερσης δεν μας επιτρέπει να πέσουμε σε βαθύ ύπνο που είναι απαραίτητος για την αναζωογόνηση και τη θεραπεία του οργανισμού μας.
Απορρυθμίζεται το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου
Πολλά παιδιά κολλάνε με τα ηλεκτρονικά μέσα. Το παιχνίδι στον υπολογιστή ή σε άλλες συσκευές και κονσόλες διεγείρουν την έκκριση ντοπαμίνης (ουσία που μας κάνει να νιώθουμε όμορφα) σε τέτοιο βαθμό που σε μια απλή σάρωση εγκεφάλου οι ενδείξεις είναι ανάλογες με εκείνες ενός χρήστη ναρκωτικών. Όταν το εγκεφαλικό σύστημα ανταμοιβής υπερλειτουργεί, γίνεται όλο και λιγότερο ευαίσθητο με αποτέλεσμα να χρειάζεται όλο και περισσότερη διέγερση για να προκύψει το αίσθημα της ευχαρίστησης. Η ντοπαμίνη είναι κριτικής σημασίας για τη συγκέντρωση και την κινητοποίηση του ατόμου. Ακόμη και οι πιο μικρές αλλαγές στην έκκριση της ντοπαμίνης μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα στη συναισθηματική κατάσταση και τις λειτουργικές δυνατότητες του παιδιού.
Φως στη διάρκεια της νύχτας
Το φως από τις ηλεκτρονικές συσκευές στη διάρκεια της νύχτας έχει συνδεθεί, σε αρκετές μελέτες, με την κατάθλιψη αλλά και με τον κίνδυνο αυτοκτονίας. Μελέτες που έχουν γίνει σε ζώα δείχνουν ότι η έκθεση σε φως από ηλεκτρονικές συσκευές πριν ή και στη διάρκεια του ύπνου μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη ακόμη και όταν το ζώο δεν κοιτάζει την οθόνη. Υπάρχουν φορές που οι γονείς διστάζουν να περιορίσουν τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων στο δωμάτιο του παιδιού με τον φόβο πως το παιδί τους θα περιέλθει σε κατάσταση απόγνωσης. Στην πραγματικότητα, η απομάκρυνση των συσκευών με φως προστατεύει το παιδί.
Τα ηλεκτρονικά μέσα υποκινούν αγχώδεις αντιδράσεις
Το έντονο άγχος (αντίδραση φυγής ή δράσης) αλλά και το χρόνιο στρες παράγουν αλλαγές στη χημική ισορροπία του εγκεφάλου και στις ορμόνες, που με τη σειρά τους κάνουν το άτομο ευερέθιστο. Η έκκριση κορτιζόλης (ορμόνη του χρόνιου στρες) φαίνεται πως είναι η αιτία αλλά και το αποτέλεσμα της κατάθλιψης, δημιουργώντας έτσι ένα φαύλο κύκλο. Επιπρόσθετα, η κατάσταση υπερδιέγερσης και ο εθισμός καταστέλλουν τη λειτουργία του μετωπιαίου λοβού στον εγκέφαλο, την περιοχή δηλαδή που ρυθμίζει τη διάθεση.
Αισθητηριακή υπερφόρτωση, διάσπαση προσοχής και εξάντληση ψυχικού αποθέματος
Οι ειδικοί λένε πως πίσω από μια εκρηκτική και επιθετική συμπεριφορά κρύβεται η κακή εστίαση της προσοχής. Μαζί με τη συγκέντρωσή μας, υποφέρει και η ικανότητά μας να διαχειριζόμαστε το εσωτερικό και εξωτερικό μας περιβάλλον. Έτσι, και οι πιο μικρές απαιτήσεις γίνονται τεράστιες. Όταν εξαντλούμε τη ψυχική μας ενέργεια σε υψηλά οπτικά και γνωστικά δεδομένα μέσα από τη συνεχή ενασχόληση με τα ηλεκτρονικά μέσα, ελαττώνουμε όλο και περισσότερο το ψυχικό μας απόθεμα. Ένας τρόπος για να αναζωογονήσουμε λίγο τον οργανισμό μας είναι να θυμώσουμε, έτσι τα έντονα ξεσπάσματα καταλήγουν να είναι μηχανισμός αντιμετώπισης.
Μείωση σωματικής δραστηριότητας και έκθεσης στη φύση
Είναι γνωστό πως η επαφή με τη φύση αποκαθιστά το επίπεδο της προσοχής μας και μειώνει το στρες και την επιθετικότητα. Οι ηλεκτρονικές συσκευές και η ενασχόλησή μας με αυτές περιορίζουν την έκθεση στους πιο φυσικούς παράγοντες που ενισχύουν τη διάθεσή μας.
Μπορεί να φαίνεται δύσκολο και σχεδόν ακατόρθωτο να περιορίσουμε τη χρήση των ηλεκτρονικών συσκευών τόσο δραστικά. Αλλά όταν το παιδί μας δυσκολεύεται και ταλαιπωρείται με τις γνωστικές και ψυχικές του λειτουργίες, δεν του κάνουμε καλό με το να αφήνουμε τις ηλεκτρονικές συσκευές εκεί που είναι ελπίζοντας πως θα ηρεμήσει αν παίξει λίγο μόνο και με μέτρο. Δεν πρόκειται να πετύχει. Αντίθετα, με μια δραστική αλλαγή το νευρικό σύστημα του παιδιού θα επανέλθει στη φυσική του κατάσταση. Το πρώτο βήμα, δηλαδή, για να βοηθήσουμε το παιδί να είναι πιο ήρεμο, πιο δυνατό και ευτυχισμένο.
Με τη συνεργασία του κέντρου ειδικών θεραπειώνΛόγος & Επικοινωνία, www.logosepikinonia.gr
