Το εκπαιδευτικό και παιδαγωγικό σύστημα που δημιούργησε η Ιταλίδα παιδαγωγός Μαρία Μοντεσόρι στις αρχές του 20ου αιώνα εξακολουθεί να θεωρείται πρωτοποριακό μέχρι σήμερα. Παρόλο που περιλαμβάνει μεθόδους και «εργαλεία» μάθησης τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν στο έπακρο από εξειδικευμένους εκπαιδευτικούς, δεν χρειάζεται να έχει σπουδάσει κανείς για να κατανοήσει ότι οι βασικές αρχές του είναι εξαιρετικά ωφέλιμες και μπορούν να εφαρμοστούν και στο σπίτι. Μερικά ουσιαστικά στοιχεία της μοντεσοριανής φιλοσοφίας με τα οποία μπορείτε να ξεκινήσετε ήδη από τη νηπιακή ηλικία των παιδιών είναι τα εξής:

Σεβασμός στο παιδί ως προσωπικότητα

Όλοι μας θεωρούμε δεδομένο ότι σεβόμαστε το σύντροφό μας ή τους γονείς μας, σε ό,τι αφορά το παιδί όμως η λέξη «σεβασμός» δεν είναι από τις πρώτες που θα χρησιμοποιούσαμε περιγράφοντας τη σχέση μας μαζί του. Άλλωστε, το παιδί είναι ακόμα μικρό, δεν ξέρει πολλά πράγματα, σωστά; Ακριβώς για το λόγο αυτό όμως είναι σημαντικό να του δείχνουμε σεβασμό σε κάθε περίσταση. Μόνο έτσι θα μεγαλώσει νιώθοντας ότι το αγαπούν, ότι η φωνή του αξίζει να ακούγεται αλλά και ότι και το ίδιο οφείλει σεβασμό σε όλους.

Στην πράξη: Εάν το παιδί ζητήσει την προσοχή σας αλλά είστε απασχολημένοι με κάτι άλλο τη δεδομένη στιγμή και του πείτε να περιμένει, οφείλετε να το πλησιάσετε και να ρωτήσετε τι ήθελε αμέσως μόλις μπορέσετε. Πείτε «ευχαριστώ για την υπομονή, τι μπορώ να κάνω για σένα;». Με αυτόν τον τρόπο δείχνετε ότι σέβεστε αυτό που σας ζητάει.

Καλλιέργεια της ανεξαρτησίας του

Ακριβώς επειδή αγαπάμε πολύ τα παιδιά μας, συχνά νιώθουμε άσχημα όταν τα βλέπουμε να αποτυγχάνουν ή να προσπαθούν μάταια για κάτι και σπεύδουμε να τα βοηθήσουμε. Όμως η παρέμβασή μας δεν τα βοηθάει ιδιαίτερα. Αντίθετα, τους στερεί τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν όλα όσα τους διδάσκει η προσπάθεια (ακόμα και μάταια), όπως η αυτονομία και η αυτοπεποίθηση.

Στην πράξη: Στα σχολεία που ακολουθούν τη μοντεσοριανή μέθοδο, τα πάντα είναι σχεδιασμένα έτσι ώστε τα παιδιά να μπορούν να τα χρησιμοποιούν χωρίς τη βοήθεια του εκπαιδευτικού –ακόμα και στην κουζίνα ή την τουαλέτα. Τα παιδιά χαίρονται πολύ που νιώθουν ότι έχουν τον έλεγχο πάνω σε βασικές διαδικασίες. Δοκιμάστε να οργανώσετε κάποιο μέρος του σπιτιού σας με τέτοιο τρόπο ώστε να δώσετε στο παιδί μια τέτοιου είδους ελευθερία. Θα μπορούσε να είναι ένα χαμηλό συρτάρι που θα έχει τα δικά του σνακ, ώστε να διαλέγει αυτό που θέλει ή μια κρεμάστρα στο ύψος του για να κρεμάει το μπουφάν του. Τέλος, αφήστε το παιδί να ντύνεται μόνο του. Μπορεί να απαιτεί περισσότερο χρόνο από ό,τι αν το κάνατε εσείς ή είναι πολύ πιθανό η μπλούζα που θα διαλέξει να μην ταιριάζει με το παντελόνι, αλλά αυτό που θα κερδίσουν μακροπρόθεσμα είναι πολύ πιο σημαντικό!

Παροχή ελευθερίας –μέσα σε πλαίσια

Μια από τις βασικές αρχές του μοντεσοριανού συστήματος, η «ελευθερία μέσα σε όρια» σημαίνει να επιτρέπουμε στο παιδί να καθοδηγεί τις καθημερινές δραστηριότητές του βάσει των ενδιαφερόντων του. Την ίδια στιγμή όμως, είναι εξίσου σημαντικό να βοηθήσουμε το παιδί να κατανοήσει τι είναι αποδεκτό και τι όχι. Οποιαδήποτε συμπεριφορά ενδέχεται να βλάψει το ίδιο ή τους άλλους, είναι εκτός ορίων.

Στην πράξη: Όταν είστε στην παιδική χαρά, αφήστε το παιδί να αποφασίσει τι θέλει να παίξει. Πριν το αφήσετε όμως να πάει, εξηγήστε ποια είναι τα όρια («δεν θα πλησιάσεις το φράχτη, γιατί δεν είναι ασφαλές»).

Χαλαρώστε τους ρυθμούς και δώστε χώρο στο παιδί

Δώστε στο παιδί άπλετο χρόνο και χώρο για να εξερευνήσει και να πειραματιστεί. Το βιολογικό ρολόι των παιδιών είναι διαφορετικό από αυτό των μεγάλων και μερικές φορές είναι δύσκολο για τους γονείς να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να το κατανοήσουμε αυτό.

Στην πράξη: Αντί να κάνετε τα ψώνια σας με βιαστικές κινήσεις και να φωνάζετε στο παιδί να προχωράει πιο γρήγορα όταν είστε μαζί στο σούπερ μάρκετ, αφιερώστε χρόνο για να περιεργαστεί ό,τι πέσει στο μάτι του και απαντήστε του σε καθετί που σας ρωτάει.

Μιλήστε του με κανονικές λέξεις –όσο μικρό κι αν είναι

Ίσως εκπλαγείτε εάν μπείτε σε ένα μοντεσοριανό παιδικό σταθμό και ακούσετε το δάσκαλο να λέει στα 3χρονα «αυτή η ζωγραφιά είναι εξαίσια», όμως είναι πολύ πιθανό. Ακόμα κι αν πρόκειται για λέξεις που το παιδί δεν καταλαβαίνει, είναι σκόπιμο να τις χρησιμοποιούμε, μόνο και μόνο για να μας ρωτήσει «τι σημαίνει αυτό;». Είναι ο καλύτερος τρόπος να αναπτύξει το λεξιλόγιό του και να μάθει να εκφράζει με ακρίβεια τις σκέψεις του.

Στην πράξη: Όταν μιλάτε με το παιδί, μην ψάχνετε να βρείτε λέξεις που μπορεί να γνωρίζει. Εάν περνάει ένα μεγάλο φορτηγό, είναι οκ να πείτε «τεραστίων διαστάσεων», «γιγάντιο» ή «ευμεγέθες» για να το περιγράψετε.

Παρατηρήστε προσεκτικά τη συμπεριφορά του

Στα μοντεσοριανά σχολεία, οι εκπαιδευτικοί παρατηρούν διαρκώς το πώς συμπεριφέρεται ένα παιδί μέσα στην τάξη, πώς αλληλεπιδρά με τους συμμαθητές τους, πώς χειρίζεται τα υλικά αντικείμενα. Όλα αυτά δίνουν σημαντικές πληροφορίες για το μοναδικό χαρακτήρα κάθε παιδιού που ο εκπαιδευτικός μπορεί να αξιοποιήσει στην παιδαγωγική διαδικασία.

Στην πράξη: Αφιερώστε λίγο χρόνο για να παρακολουθήσετε το παιδί όταν παίζει μόνο του. Παρατηρήστε τι είναι αυτό που το ευχαριστεί περισσότερο, σε ποιες περιπτώσεις εκνευρίζεται ή τι του χαλάει τη διάθεση. Φροντίστε, να λαμβάνετε υπόψη αυτές τις προτιμήσεις και τις αντιπάθειες του παιδιού στις καθημερινές σας δραστηριότητες.